Tài chính công là một lĩnh vực quan trọng của kinh tế học, nghiên cứu vai trò của nhà nước trong hoạt động kinh tế và các vấn đề liên quan đến thuế, chi tiêu, nợ công và phân bổ nguồn lực. Tài chính công nâng cao là một khóa học nâng cao dành cho sinh viên sau đại học, nhằm cung cấp cho họ các kiến thức và kỹ năng phân tích các chính sách tài chính công hiện đại và đánh giá các ảnh hưởng của chúng đối với hiệu quả, phân phối và ổn định kinh tế.
Trong bài luận này, tôi sẽ trình bày ba nội dung chính của khóa học tài chính công nâng cao, bao gồm: (1) Lý thuyết tối ưu về thuế; (2) Lý thuyết tối ưu về chi tiêu công; và (3) Lý thuyết tối ưu về nợ công. Tôi sẽ giải thích các khái niệm cơ bản, các mô hình toán học và các ứng dụng thực tế của các lý thuyết này trong việc thiết kế và thực hiện các chính sách tài chính công.
Lý thuyết tối ưu về thuế
Lý thuyết tối ưu về thuế là một lĩnh vực nghiên cứu về cách nhà nước có thể thu thuế một cách hiệu quả nhất, sao cho tối đa hóa lợi ích xã hội và giảm thiểu chi phí biên của thuế. Chi phí biên của thuế là sự mất mát về hiệu quả kinh tế do sự can thiệp của nhà nước vào hoạt động của thị trường, khiến cho người tiêu dùng và người sản xuất thay đổi hành vi của họ để tránh thuế. Một số nguyên tắc cơ bản của lý thuyết tối ưu về thuế là:
– Nguyên tắc Ramsey: Nhà nước nên thu thuế cao nhất trên những hàng hóa có độ co giãn cầu thấp nhất, tức là những hàng hóa mà người tiêu dùng ít thay đổi nhu cầu khi giá thay đổi.
– Nguyên tắc Mirrlees: Nhà nước nên thu thuế theo nguyên tắc khả năng chi trả, tức là những người có thu nhập cao hơn nên đóng góp một tỷ lệ cao hơn cho ngân sách nhà nước.
– Nguyên tắc Diamond-Mirrlees: Nhà nước nên thu thuế theo nguyên tắc hiệu quả sản xuất, tức là không nên phân biệt giữa các ngành sản xuất khác nhau trong việc áp dụng thuế.
Một số ứng dụng thực tế của lý thuyết tối ưu về thuế là:
– Thuế tiêu thụ: Là loại thuế áp dụng trên giá bán của hàng hóa hoặc dịch vụ. Ví dụ: Thuế giá trị gia tăng (VAT), thuế bán lẻ, thuế xăng dầu, thuế thuốc lá, thuế rượu bia, vv.
– Thuế thu nhập: Là loại thuế áp dụng trên thu nhập của cá nhân hoặc tổ chức. Ví dụ: Thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế tài sản, vv.
– Thuế bảo vệ môi trường: Là loại thuế nhằm khuyến khích các hành vi thân thiện với môi trường và ngăn chặn các hành vi gây ô nhiễm. Ví dụ: Thuế carbon, thuế xả thải, thuế rác thải, vv.
Lý thuyết tối ưu về chi tiêu công
Lý thuyết tối ưu về chi tiêu công là một lĩnh vực nghiên cứu về cách nhà nước có thể chi tiêu một cách hiệu quả nhất, sao cho tối đa hóa lợi ích xã hội và giảm thiểu chi phí cơ hội của chi tiêu. Chi phí cơ hội của chi tiêu là sự mất mát về hiệu quả kinh tế do sự chuyển dịch của nguồn lực từ hoạt động tư nhân sang hoạt động công. Một số nguyên tắc cơ bản của lý thuyết tối ưu về chi tiêu công là:
– Nguyên tắc Samuelson: Nhà nước nên cung cấp các hàng hóa công (public goods) cho đến khi tổng lợi ích biên bằng với chi phí biên. Hàng hóa công là những hàng hóa mà không ai có thể bị loại trừ khỏi việc sử dụng (non-excludable) và việc sử dụng của một người không làm giảm lượng hàng hóa còn lại cho người khác (non-rival). Ví dụ: Quốc phòng, an ninh, ánh sáng đường phố, vv.
– Nguyên tắc Musgrave: Nhà nước nên cung cấp các hàng hóa bán công (quasi-public goods) cho đến khi lợi ích biên bằng với giá cả. Hàng hóa bán công là những hàng hóa mà có thể loại trừ được người sử dụng (excludable) nhưng không có tính cạnh tranh (non-rival). Ví dụ: Giáo dục, y tế, giao thông công cộng, vv.
– Nguyên tắc Lindahl: Nhà nước nên cung cấp các hàng hóa công theo sự đồng ý của người dân, tức là mỗi người đóng góp cho ngân sách nhà nước một khoản tiền bằng với lợi ích mà họ nhận được từ việc sử dụng hàng hóa công.
Một số ứng dụng thực tế của lý thuyết tối ưu về chi tiêu công là:
– Chương trình an sinh xã hội: Là các chương trình nhằm bảo vệ và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, đặc biệt là những người có thu nhập thấp, già yếu, bệnh tật hoặc thiệt thòi. Ví dụ: Bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp ăn kiêng, vv.
– Chương trình giáo dục và đào tạo: Là các chương trình nhằm nâng cao trình độ học vấn và kỹ năng của người dân, đặc biệt là những người có nhu cầu và khả năng học tập cao.